«№157 бөбекжай-балабақшасы» КМҚК

Психологтың кеңесі

ТАҚЫРЫБЫ:

«Кішкентай көмекшілер»

Ерте жастағы балалардың ұсақ моторикасын дамыту

«Маленькие помощники»

Развитие мелкой моторики у детей раннего возраста

Орыстың атақты педагогы В.А. Сухомлинский: "Балалардың қабілеттерінің бастауы олардың қолында. Әңгіме түрінде саусақтар шығармашылық ойлаудың негізін нәрлендіретін өте жұқа арналарды бөліп көрсетеді". Бұл жай ғана әдемі сөздер емес: оларда баланың қалай дамитыны туралы сипаттамалар бар.

Ұсақ моторикаға тірек-қимыл аппаратының ішкі жұмысын пайдалана отырып, саусақтар мен қолдармен шағын қимылдар жасау мүмкіндігі жатады. Олар ұсақ моториканы жастайынан дамытады. Бала алдымен заттарды ұстауды, сосын бір қолдан екінші қолға ауыстыру техникасын үйренеді, ал бала есейген сайын қалам ұстауды үйренеді. Жасы ұлғайған сайын көлік жүргізу дағдылары әртүрлі және күрделене түседі. Екі қолмен қозғалысты қажет ететін мінез-құлық түрлерінің үлесі артып келеді.

Ұсақ моториканың даму деңгейі мектептегі когнитивті тәуекел көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Бұл деңгей өте жоғары, логикалық ойлауға қабілетті, зейін, есте сақтау, қарым-қатынас сияқты процестерді жақсы дамытады, сонымен қатар жазу дағдыларын меңгере алады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың ұсақ моторикасын дамытуды зерттеу мәселесімен келесі отандық педагогтар мен психологтар айналысты: И.М. Сеченов, И.П. Павлов, А.А. Ухтомский, В.П. Бехтерев, олар мотор-кинестетикалық анализатор қозғалыстарының маңыздылығын көрсетті. балалардың сөйлеуі мен ойлауын дамытуда бірінші басым ішкі белсенділік қимыл-қозғалыс екенін көрсетті. Затпен жұмыс істеу нәтижесінде пайда болатын бұлшықет сезімдері барлық басқа сезімдерді жақсартады және оларды біртұтас тұтастыққа біріктіруге көмектеседі.

Баланың қолының ұсақ моторикасын зерттейтін зерттеулер даму бойынша жұмысты ерте жастан бастау қажет екенін көрсетеді. Балалар қазірдің өзінде ми қыртысымен байланысты функционалдық нүктелерге әсер ете отырып, саусақтарын соғуы мүмкін. Негізгі өзін-өзі күту дағдыларын дамытуды ұмытпаңыз: мектепке дейінгі және одан кейінгі жастағы поэтикалық мәтіндермен қарапайым жаттығуларды орындаңыз, түймелер мен тігістерді шешіңіз, аяқ киімнің бауын байлаңыз және т.б. Балаға әсер ету және жаңа ақпаратты меңгеру үшін оқуды ойынға айналдыру керек, шегінбеңіз, тапсырма қиын болып көрінсе, баланы мақтауды ұмытпаңыз .

Зерттеудің мақсаты: кішкентай балалардың ұсақ моторикасын дамытуды зерттеу.

Зерттеу нысаны: ерте жастағы балалар.

Зерттеу пәні: кішкентай балалардың ұсақ моторикасын дамыту.

Зерттеу гипотезасы: кішкентай балалардың ұсақ моторикасын дамыту келесі педагогикалық шарттарды сақтай отырып, тиімді болады:

- ерте жастағы балалардың ұсақ моторикасын дамытуға бағытталған оқу іс-әрекетінің мазмұнын дамыту;

- кішкентай балалардың ұсақ моторикасын дамыту үшін ойындарды, ойын тәсілдерін қолдану.

Зерттеу міндеттері:

Психологиялық-педагогикалық зерттеулерде ұсақ моториканың ұғымын зерттеу.

-                   Ерте жастағы балалардың ұсақ моторикасын дамыту ерекшеліктерін сипаттау

-                   Кішкентай балалардың ұсақ моторикасының даму деңгейін анықтау.

-                   Кішкентай балалардың ұсақ моторикасын дамыту бойынша оқу іс-әрекетінің мазмұнын әзірлеу.

Ұсақ моторикалар - бұл адамның қолдары мен саусақтарының нәзік қимылдары, адамзат қоғамының мәдени дамуы барысында дамыған заттар, техника, еңбек сияқты көптеген адам әрекеттерінің маңызды құрамдас бөліктері.

Ұсақ моториканы дамыту ғылыми зерттеулердің қазіргі бағытын басшылыққа алатын көптеген жолдармен маңызды.:

- танымдық қабілеттердің дамуына байланысты;

- сөйлеуді дамытуға байланысты;

- жазуды қоса алғанда, нақты және аспаптық әрекеттерді орындау үшін оның қол қимылдарын дамыту.

Қол қимылдарының дамуымен байланысты танымдық қабілеттердің дамуы әсіресе балалық және жасөспірімдік шақта белсенді түрде жүреді, өйткені әртүрлі заттарды қарастыру кезінде қол қимылдары баланың объективті дүниені қабылдауының шарты болып табылады.

"Объектілермен тікелей нақты жанасу, олармен іс-әрекеттер объектілердің барған сайын жаңа қасиеттерінің және олардың арасындағы байланыстардың ашылуына әкеледі" (Д.Б. Эльконин).

Сөйлеуді қалыптастыру ұсақ моториканы дамытумен тығыз байланысты. мидың суретін мұқият қараған кезде қозғалтқыш аймағы қозғалтқыш аймағына жақын және оның бір бөлігі екені анық болады. Қозғалтқыш проекциясының жалпы ауданының 1/3 бөлігін қолдың проекциясы алады, ол әсер ететін дауыс проекциясының жанында орналасқан.

М.М. Кольцова, Л.Ф.Фомина жүргізген зерттеулер мен бақылаулар көрсеткендей, өмірдің алғашқы жылдарындағы балаларда сөйлеуді қалыптастырудың маңыздылығын анықтау үшін эксперименттер жүргізілді: олар баладан бір саусағын, екі саусағын және үш саусағын көрсетуін сұрады ("мұны істе", оны қалай жасау керектігін көрсетті). екінші жағынан, нашар сөйлейтін балалардың саусақтары керілген және тек бір-біріне бүгілген, немесе керісінше, жалқау, арық және бөлек қимылдар жасамайды. Балалардың саусақ қимылдары еркін болғанша сөйлеуін дамытуға қол жеткізу мүмкін емес.

Ұсақ моториканың даму деңгейі баланың мектепке интеллектуалдық дайындығының көрсеткіштерінің бірі болып табылады.

Әртүрлі елдерден келген зерттеушілер белгілеген тәжірибе балалардағы тіл дамуының деңгейі саусақтардың нәзік қимылдарының қалыптасу дәрежесіне тікелей байланысты екенін, ал саусақ қимылдары жылдар өткен сайын дамып келе жатқанда, балалардың тілінің дамуы жас ерекшеліктеріне сәйкес келетінін дәлелдеді. критерийлер. Екінші жағынан, сөйлеу қабілеті бұзылған балалардың жалпы қозғалыс бұзылыстары, сондай-ақ саусақ қимылдарының дамуында ауытқулары әртүрлі дәрежеде болды.

Балалардың сөйлеу тілінің белгілі зерттеушісі М.И. Кольцова былай деп жазады: "... Алдымен саусақтардың қозғалысы дамиды, содан кейін буындардың артикуляциясы пайда болады. Сөйлеу реакциясының кез келген кейінгі жақсаруы саусақ қимылдарын жаттықтыру дәрежесіне тікелей байланысты. Қолды жылқының мүшесі ретінде қарастыруға толық негіз бар. Топсалы құрылғылармен бірдей. Осы тұрғыдан алғанда, қолдың проекциясы мидың тағы бір тілдік аймағы болып табылады".

Балаларды дамытумен айналысатын педагогтар мен психологтар ұсақ моториканың зейін, ойлау, үйлестіру, елестету, бақылау, көрнекі және моторлық есте сақтау, сөйлеу және т.б. сияқты сананың жоғары деңгейлері үшін шешуші маңызы бар екендігімен бірауыздан келіседі.т.б.

Жақсы моториканы дамыту да маңызды, өйткені бала есейген сайын оған жазу, сурет салу және әртүрлі тұрмыстық және басқа да іс-әрекеттерді орындау үшін нақты үйлестірілген қимылдар қажет.

Өткен ғасырдың ортасына қарай баланың тілдік даму деңгейі қолдың ұсақ моторикасын қалыптастыруға тікелей байланысты екені белгілі болды. Саусақ қимылдарының дамуының кешігуі жалпы моториканың орташадан жоғары болуы мүмкін болса да, тілдің дамуын кешіктіреді.

Педагогтардың көптеген зерттеулері саусақ қимылдары орталық жүйке жүйесінің дамуын ынталандыратынын және балалардың сөйлеу тілінің дамуын тездететінін дәлелдеді.

Бұл жас баланың одан әрі дамуы үшін маңызды болып табылатын ісіктердің болуымен сипатталады. Сондықтан 2-3 жастан бастап баланың басқалармен: ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынасындағы іс-әрекетінің сипаты мен мазмұны айтарлықтай өзгереді. Бұл дәуірдегі іс-әрекеттің негізгі бағыты мазмұнды және нәтижелі ынтымақтастық болып табылады. Бұл жастың ең іргелі жетістігі - баланың мінез-құлқы саналы сипатқа ие болуы.

Жақсы қозғалыс дағдылары - бұл қолдардың, саусақтардың және саусақтардың шағын, дәл қимылдарын жасау қабілеті.

Жақсы моториканы туғаннан бастап дамытады. Кішкентай қолдар анасының саусақтарына мықтап жабысып тұрса, бала қазірдің өзінде тамаша қимыл-қозғалыс дағдыларын көрсетеді. Алдымен бала қолдарын көреді, оларды басқаруды үйретеді, заттарды мінсіз алақанмен алады, содан кейін тек 2 (бас бармақ пен сұқ саусақ), содан кейін бала заттарды қасықпен, қарындашпен алады. Қол мен саусақтардың қимыл-қозғалыс дағдылары контекстінде "ептілік" термині жиі қолданылады.

Ұсақ моториканың саласы қарапайым қимылдардан (ойыншықтарды ұстау сияқты) өте күрделі қимылдарға (жазу немесе сурет салу сияқты) дейін көптеген қозғалыстарды қамтиды.Көбінесе балалардың ұсақ моторикасын дамыту ерекшеліктеріне сүйене отырып, олар мектепте оқуға дайынмын деп шешеді. Егер сіз үшін бәрі ойдағыдай болса, бала түсінуге, логикалық ойлауға, жазуға, зейінін шоғырландыруға, есте сақтау қабілетін, қиялын, зейінін және ауызекі сөйлеу тілін дамытуға үйренуге дайын.

Кішкентай балалардың ұсақ қол моторикасын дамыту ерекшеліктері

Мұғалім Василий Сухомлинский былай деп жазды: "Баланың жүрегі оның саусақтарында". Сол сияқты атақты неміс ғалымы Иммануил Кант қолды мидың көрінетін бөлігі деп атаған. Қолмен жұмыс жасау әдісін итальяндық гуманистер мен педагогтар балалармен жұмыс жасауда сәтті қолдануда. Оның айтуынша, сенсорлық даму ерте мектеп жасына дейінгі балалар үшін өте маңызды. Баланың қоршаған әлемді қабылдауы сенсорлық процестердің (сезім, қабылдау, экспрессия) "өмірлік рефлексиясынан" басталады. Баланың дамуы күрделі когнитивтік процестердің (есте сақтау, елестету, ойлау) пайда болуына қажетті алғышарттарды жасайды.

Көптеген қабілеттердің (мысалы, музыкалық, көрнекі) дамуы түйсіктердің, қабылдаулардың дамуымен байланысты. Сенсорлық даму қолдың ұсақ моторикасына тікелей байланысты. Өйткені жанасу - адамның бес сезім мүшесінің бірі. Ерте жаста балалар қоршаған әлем туралы орасан зор ақпарат алады. Күнделікті өмірдегі физикалық белсенділік балалар үшін өте маңызды. Саусақ жаттығулары ми қыртысы үшін күшті тоник болып табылады.

Бала өте кішкентай болған кезде анасы оның қолынан ұстап, саусақтарын күніне бірнеше минут ақырын өреді. Массаж қозғалыстары, саусақтарға арналған қарапайым жаттығулар, спортпен шұғылдану және т.б. Ол біртіндеп қосылады. Бала сәл есейген сайын құрылымы жағынан ерекшеленетін әртүрлі беттерге қол тигізуі керек. Сіз онымен құмсалғышта ойнай аласыз, матаға тігілген түймелерді ойын ретінде тарата аласыз.

Балалар ұсақ моторикасын ойындар мен арнайы сабақтар (сурет салу, мүсіндеу, мозаика, аппликация және т.б.) арқылы дамытуды жалғастыруда.

Ұсақ моториканы ерте жастан дамыту өте маңызды, оның себептері:

1) ұсақ моторика баланың есте сақтау қабілетіне, зейініне және көруіне, жүйке жүйесімен тығыз байланысты қабылдауына тікелей байланысты. Ұсақ моториканы, сондай-ақ саусақтарды дамытады.

2) ұсақ моториканы ынталандыру жақын жерде орналасқан сөйлеу және қозғалыс орталықтарын белсендіреді. Ұсақ моториканы дамыту арқылы біз баланың қолжазбасының, сөйлеуінің және реакциясының жылдамдығына әсер етеміз.

3) ұсақ моториканың даму деңгейіне қарай мектепке дайын баланың ақыл-ойының дамуы туралы айтуға болады.

4) ұсақ моториканы дамыту баланың шығармашылық тұрғыдан қарқынды дамуына ықпал етеді.

5) ғалымдар саусақтардың моторлы стимуляциясы "сөйлеу" аймақтарының қалыптасуына әсер ететінін және балалардың ми қыртысына оң әсер ететінін дәлелдеді.

Қолдың әртүрлі қимылдары, саусақ ойындары баланың сөйлеу процестерін және ақыл-ойының дамуын ынталандырады.

Ұсақ моториканы дұрыс дамыту сонымен қатар балалардың сенсомоторлық координациясының дамуын, яғни қол мен көз буындарының мінез-құлқын анықтайды. Көру қабілетінің көмегімен бала қоршаған шындықты талдайды және олардың қимыл-қозғалысын бақылайды, осылайша олар жетілдіріліп, дәлірек болады. Көздер, былайша айтқанда, қолды "үйретеді" және бала басқаратын заттарды қолмен жылжыту арқылы барған сайын жаңа мәліметтер ашылады. Балалардың көру және қол қимылдары қоршаған шындықты түсінудің негізгі көздеріне айналды.

Әртүрлі заттарды зерттеп, оларға қол тигізіп, қолдарында сезіну арқылы бала себеп-салдарды түсіне бастайды. Бала неғұрлым үлкен болса, көргенін қайталау немесе жоспарын аяқтау үшін қолдары мен саусақтарын соғұрлым белсенді пайдаланады. Ол үйлерді, мұнараларды, көпірлерді, жануарлар мен адамдарды, әріптер мен сандарды сызды, кейін жазуды үйренді. Газ осы функциялардың барлығын орындауға көмектеседі.

Монтессоридің айтуынша, ұсақ моториканы дамытуға арналған жаттығулар арқылы бала өзін және заттарын дұрыс бекітуді және күтуді үйренеді. Басқаша айтқанда, ұсақ қол моторикасы да балалардың дербестігін қалыптастырумен байланысты. Демек, ұсақ моториканы, қимыл-қозғалысты үйлестіруді, зейінін және таңдалған тапсырманы қорытынды жұмысқа жеткізе білу.

Мектеп жасына дейінгі балалардың ұсақ моторикасын дамыту үшін қолдануға болатын бірнеше әдістер бар.

Саусақ ойындары - балалардың ұсақ моторикасын дамытудың ең танымал және үнемді әдістерінің бірі. Курс арнайы дайындықты қажет етпейді (оқу материалдары, спорттық жағдайлар және т.б.). Кез келген уақытта және кез келген жерде жаттығуға болады: емханаларда, медициналық кабинеттерде, балабақшаларда немесе клубтар мен бөлімшелерде, серуендерде, көлікте. Ең қызығы, саусақтардың кез келген қимылын қызықты өлеңдермен, әндермен немесе қысқа ертегілермен күшейту керек.

Саусақ ойындарына жұмсалатын қаражат баланың жасына байланысты. Айта кету керек, мектеп жасына дейінгі балалар үшін бір жас аралығындағы айырмашылық өте үлкен. Егер 4 жасар бала сабаққа шамамен 10-15 минут зейінін шоғырландыра алса, 5 жасар баланың демалу уақыты қазірдің өзінде шамамен 2 минутты құрайды, бұл шамамен 20-25 минутты құрайды. Ойын сабақтарының ұзақтығы балалардың қызығушылығына да әсер етуі мүмкін. Егер сіздің балаңыз жыныстық ойындарды ұнатпаса, сіз оның назарын ұзақ уақыт ұстай алмауыңыз мүмкін. Сондықтан баланың қалауына қарай ұсақ моторикасын дамыту үшін саусақ ойындарын таңдап алыңыз.

Сонымен қатар, импровизацияланған құралдармен тамаша моториканы жаттықтыру үшін әртүрлі ойындар мен жаттығулар қолданылады, мысалы:

-       -Қуыршақ ойыны: Қыз киініп, өз киімін киеді «қызға-қуыршақ" және кішкентай саусақтарымен көп қимылдар жасайды. Біз модельдеуді жүргіземіз. Қандай материалды қолданғаныңыз маңызды емес. Бұл жоба өте маңызды! Балшықтан, пластмассадан және ермексаздан жасалған сынықтар, тіпті кәдімгі қамыр да өз орнында.

-       - Құмсалғыш үйде орналасқан. Тазалау жұмыстары көбірек болады. Бірақ балалардың бақыты мен мұндай ойындардың әсері негізінен елеусіз.

-       -Коллаждар мен қолөнер бұйымдарын жасау. Әрине, бөлшектерді ою кезінде өрнектер мен қосымшаларды жасаңыз.

-       -Қолдан жасалған бұйымдар табиғи материалдардан жасалған. Біз көшеден желеңділерді, бұтақтарды, жидектер мен конустарды жинап, үйде нағыз орман шедеврлерін жасаймыз.

-       -Қажетті дағдыларды дамытып, саусақтарыңызды дамытыңыз: түймелерді және сенсорлық түймелерді босатыңыз, сыдырмаларды ашыңыз, ілмектерді, ілмектерді, түймелерді және т.б. Можбірақ интенсивті негізде панельдер жасау және балаларымен қарым-қатынас жасау үшін бірдей ойын-сауықты пайдалану. Қажетті не ұмытуывать қосуүрлеу сүйіктісіне арналған маңызды сәттер голоскбала мен кейіпкерлер ойнауды қызықты ету үшін.

атқарылған жұмысы туралы есебі

Спикер: Сырлыбаева А.А.

      Алматы қаласының Медеу аудандық білім бөлімі ұйымдастыруымен  аталған оқу жылында атқарылған балабақша жұмысының жылдық есеп беру жиыны өтті. Жиында Медеу ауданына қарасты мемлекеттік балабақшалардың әдіскерлері есеп беру баяндамалары талқыланды. 

      "№157 бөбекжай-балабақшасының"КМҚК 2023 жыл қыркүйек айынан  2024 жыл желтоқсан айына дейінгі атқарылған жұмысы туралы есебі негізінде келесі мәселелер талқыланды. 

-        Балаларды тәрбиелеу және дамыту; 

-        Педагог кадрлар туралы мәліметтер;

-        Мерекелік іс-шара;                                               

-        ЛОГОПУНК   жұмысы;

-        Тәрбиеленушілердің денсаулық жағдайы;                         

-        №7 ЖББМ және ББМ сабақтастығы бойынша жұмысты талдау;

-        Педаготар мен тәрбиеленушілердің жетістіктері.

ІІ. Консультациялық пункттің міндеттері: 

• ата-аналарға (заңды өкілдерге) консультациялық көмек көрсету және баланы тәрбиелеу, оқыту және дамыту мәселелерінде олардың психологиялық-педагогикалық құзыреттілігін арттыру;
• ата-аналарды (заңды өкілдерді) балаға оның жеке ерекшеліктеріне сәйкес білікті көмек көрсететін білім беру жүйесінің ұйымдары туралы хабардар ету.
• мектеп жасына дейінгі балалардың дамуындағы проблемаларды тану, диагностикалау;
• мектепке дейінгі ұйымдарға бармайтын 1–5 жастағы балалардың ата-аналарына (заңды өкілдеріне) мектепке түсу кезінде бірдей бастапқы мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге көмек көрсету;

●ата-аналарға жаңа ақпараттық технологияларды таныстыру.

Мақсаты: 

• мектепке дейінгі білім берудің қолжетімділігін қамтамасыз ету;
• отбасылық тәрбиенің бірлігі мен сабақтастығын қамтамасыз ету;
• мектеп жасына дейінгі балаларды үйде тәрбиелеп отырған ата-аналардың (заңды өкілдердің) педагогикалық құзыреттілігін арттыру;

●мектепке дейінгі ұйымдарға баратын және бармайтын балалардың жеке басының жан-жақты дамуын қолдау.

Қатысушылар: білім басқармалары, мектепке дейінгі ұйымдар.

2 -3 жастағы балалар үшін балабақшаға бейімделу күрделі құбылыс. Бейімделу уақытында баланың эмоциялық жағдайы көп өзгеріске түседі.

Сондықтан кеңес береміз:

- Үйдегі жағдайды балаңыз келетін топтың күн режимімен бірдей етіп ұйымдастыруға жұмыстаныңыз.

- Балабақшаның тамақтану ас мәзірімен танысып баланың үйдегі тамақтануына балабақшада ішетін тамақтар түрін қосыңыз

- Үйдегі жағдайда баланың өзіне - өзі қызмет етудің алғы шарттарына үйрете беріңіз: жуыну, қолын сүрту, шешіну, өз бетімен тамақтану, тамақ ішкенде қасықты пайдалану, горшокқа сұрану. Киімдері міндетті түрде өзіне ыңғайлы болуы шарт: шалбар не болмаса шорты замоксыз, белдеушесіз.

- Баланың «социалдық көкжиегін» кеңейтіңіз, ауладағы өзімен құрдас балалармен көбірек ойнатыңыз, жолдастарына қонаққа барсын, әжесінде қонуға қалсын т.с.с. Осындай тәжірибе жинақтаған бала өз құрдастары мен үлкендер арасында тез үйренісіп, тіл табысатын болады.

- Баламен жағымды эмоционалдық жағдайлар жасау қажет, ол көбіне ата – ана жағынан болуы қажет, балабақша туралы, оның өзіне керектігін түсіндіріп балаңызды сүйіп, аймалап, жиі оған өз мейіріміңізді көрсетіңіз. Есіңізде болсын Сіз көбірек осындай жылылық білдірсеңіз Сіздің балаңыз балабақшаға тез бейімделеді. Балаңыздың көзінше балабақша туралы өзіңізді толғандыратын мәселені айтудан аулақ болыңыз.

- Бірінші күні балабақшаға серуенге келген дұрыс, тәрбиешімен танысып, балаңызға жаңа достар табуға. Сондай – ақ балаңыздың сүйікті ойыншығын балабақшаға беріп жібергеніңіз абзал.

- Жоспарлаңыз, балабақшаға бірінші келген мезгілінде балаңызды бірінші күні – ақ күн ұзағына қалдырмауды. Балабақшаға жаңадан келген балалар алғашқы аптада 3 – 4 сағат, одан әрі түске дейін, айдың аяғына таман егер тәрбиеші кеңес берсе күні бойына қалдырылады.

- Кейбір балалар үшін аптаның ортасында жүйкесін тоздырмау үшін «демалыс» алуға болады.

- Бейімделу мерзімінде үйде демалыс кезінде баламен көп шұғылдануды қажет етеді, серуен жасау, күн режимін сақтау, эмоциялық жүктемесін түсіру қажет.

- Бала балабақшаға тек ауырмай келуі қажет. ОРЗ, ОРВИ сақтану үшін түрлі витаминдер пайдалану қажет, мұрын қуыстарын оксолин мазмен сылап тұру қажет.

Егер Сіздің балаңыз көпшіл, өз жақындарыңыз бен бірге бөтен адамдарды жатырқамаса, ойын кезінде өздігімен ойнай білсе, мінезі ашық, өз құрдастарымен мейрімді болса балабақшаға келген күннен бастап – ақ үйреніп кететіне сеніңіз. Баланың балабақшаға барлық бейімделу уақытында психологпен балабақшаның медика – педагогикалық қызметі бақылауға алады. Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық ерекшеліктері
 Қазіргі уақытта баланы мектепке дайындау, белгілі бір дағдыларды игеруге бейімдеу заманымыздың көкейкесті мәселелерінің бірі болып отыр. Мектепке дейінгілердің өз-өзіне қызмет ету дағдыларын меңгеруі - өнегелі, жігерлі, дербестік, және табандылық сияқты қасиеттерін тәрбиелеудің тиімді жолы.
 Балаларды мектептегі оқуға бейімдеп, жетілдіруде психологиялық-педагогикалық диагностикаға қатысты негізгі жағдайларды белгілі бір қисынға келтіруге болады:

- Мектепке жетілдіру мен оқуға бейімдеу барысы деңгейінің өлшемдері, оқу бағдарламасындағы оқыту мен тәрбиелеу мақсаттарымен байланысты болып табылады;

- Балаларды мектептегі оқуға және жағдайларға бейімдеуде, педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық іс-әрекеттері, бала тұлғасын дамытудың құрамды бөлігі болуы тиіс;
 - Мектепке жетілдірудегі педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық әрекеттерінің ең бірінші міндеті, балалардың мектептегі оқуға бейімделуі, сынып ұжымы немесе балалар жайлы психологиялық ақпаратты алу болып табылады.
 - Балаларды мектептегі оқуға және жағдайларға бейімдеуде, педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық іс-әрекеттері, бала тұлғасын дамытудың құрамды бөлігі болуы тиіс;
 - Мектепке жетілдірудегі педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық әрекеттерінің ең бірінші міндеті, балалардың мектептегі оқуға бейімделуі, сынып ұжымы немесе балалар жайлы психологиялық ақпаратты алу болып табылады.
 Оқуға бейімделу әрекетін талдау психологиялық диагностиканың қолданылу бөлігін анықтайды. Балаларға психодиагностикалық зерттеулер жүргізгенде, мынандай моральді-этикалық сипаттамасы бар талаптар қойылады, олардың ең негізгілері:

1. Психодиагностикалық зерттеулердің нәтижелері балаларға зиянын келтірмеуі керек.

2. Балаларға диагностикалық зерттеулер, тек балалардың өздерінің және олардың ата-анасының рұқсатымен жүргізілуі тиіс. Балалар мектепке баратын кезге дейінгі уақытта ата-аналар балаларынсыз рұқсат беруіне болады.

3. Ата-ана құқығынан айырылған ата-аналар өз балаларының психологиялық зерттеулерінің нәтижелерінің қорытындысын психолог маманнан білуге болады, сонымен бірге психолог, ата-аналарға өз балаларының психологиясына тиісті білгісі келген сұрақтарына дұрыс және нақты жауапты беруі тиіс.
 4. Психодиагностикалық зерттеудің нәтижесінде анықталған басқа факторлардан баланың тағдырын, яғни мектептегі оқуға бейімделуі мен тәрбие мүмкіндігін, ата-аналар мен психолог-педагогтардың пікірінсіз шешілмеуі тиіс.
 5. Мектепке дейінгі мекемелер мен мектепте қызмет атқаратын психологтар психодиагностикалық жұмыстарды тәрбиешілер мен мұғалімдермен бірге тығыз байланыста болып атқаруы қажет.
 Психодиагностикалық әдістердің көпшілігі мектепке баратын балалардың түсінігіне байланысты психологиясы мен физикалық жағынан сау балалардың, зерттелініп отырған қасиеттер дамуының орта деңгейін сипаттайды және осындай зерттеулердің нәтижелерінен ауытқуы бар балалардың да қасиеттерінің даму деңгейі де анықталады. Егер оның жеке көрсеткіштері нормадан жоғары болса, онда осы бала өзінің дамуы жағынан құрдастарынан жоғары болады, ал керісінше, егер оның жеке мәліметтері нормадан төмен болса онда құрдастарынан қалып қояды. Психодиагностикада балалардың мектептегі оқуға қабілеттілігіне байланысты жүргізілетін эксперименттердің қиыншылығының ең бір негізгі себебі, баланың белгілі
 қабілеттерін психологтар тапсырма беру кезінде, осы тапсырманы орындауы оның

қабілеттілігіне ғана байланысты болмайды, сонымен бірге, мотивацияға, мектептегі оқуға
 бейімделіп, қалыптасуына және дағдыларына байланысты.

Мектепке баратын балаларды зерттеу үстінде ғылыми-зерттеу жұмыстарына барлық
 әдістерді қолдануға болады. Бірақ, кейбіреулері өте күрделі және арнайы бір құралдарды
 қажет ететіндері де кездеседі. Сондықтан практикада салыстырмалы жеңіл тесттерді сұрақнамаларды, бақылауды, құжаттарды талдауды және психодиагностикалық эксперименттерді қолданады.

Интеллектуалды тестте қоршаған ортаның әсерін ескеру қажет. Көптеген жеке
 тесттерде, баланың жеке қасиеттерін анықтау үшін қарастырылып зерттелг ен. Жаңа
 шарттарға бейімделу тесттің ең қажетті талабы. Белгілі бір жасқа арналған тесттер басқа
 жастағы балаларға қолдануға болмайды. Балаларды мектептегі жағдайға жетілдіріп, оқуға бейімделу мәселелеріне байланысты психологтар мен педагогтардың көп жағдайларда ынтымақтастығы көрінеді, әсіресе мектеп практикасында психологиялық міндеттерді шешу маңызды жағдайда болады.
 Мектепке қабылданар баланың психологиялық даярлық деңгейін тексеру; диагноз қою;
 дамыту жолдарын белгілеу – қысқа мерзімдік диагностикалық шара болып табылады. Осы
 даярлық диагностика мазмұнын үнемі жаңа ізденістермен жетілдіріп отыру – теорияның
 жемісі. Сондықтан да мектепке психологиялық даярлықты анықтау мазмұнын теориялық
 ғылым, тәжірибелік іс-әрекет ретінде қарастырады.

- мектеп жасына дейінгі балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін зерттеу.

- мектеп жасына дейінгі балаларда танымдық процестерінің денгейлерінің диагностикасы.

- баланы мектепке дайындаудың тиімді әдіс-тәсілдерін қолданудың психологиялық мүнкіндіктерін айқындау.
 Зерттеу әдістері-танымдық процестерді зерттеуге арналған стандартты әдістер комплексі:

- түрлі әңгіме әдістерін қолдану.

- шағын тестік тапсырмалар.

Мектепке дейінгі балалық шақта (үштен жеті жасқа дейін) организімнің қарқынды жетілуі жалғаса түседі. Жалпы өсумен қатар ткандар мен мүшелердің анатомиялық қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің сүйектеніп, бұлшық еттердің сомдануының, тыныс алу, қан айналу мүшелерінің дамуының үлкен маңызы бар. Ми салмағы 1110 грамнан 1350 грамға дейін өседі. Үлкен ми сыңарлары қабықтарының реттегіш ролі мен оның ми қабығы астындағы орталықтарды бақылуы арта түседі. Шартты рефлекстердің пайда болу жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды. Дене дамуы баланың дербестігінің арта түсуі үшін, тәрбие мен оқыту процесінде қоғамдық тәжірибенің жаңа формалары игеруі үшін қолайлы жағдайлар жасайды.
 П.П.Блонский өзінің педалогиялық-бағдарлану концепциясында баланың үлгермеушілігі, мектептегі сәтсіздіктерін оның жүріс-тұрыстарынан емес, әуелі семья жағдайына, әлуметтік экономикалық мәселелерінен қарау керек деп тұжырымдаған.

Егер сөйлеу, ойлау, қабылдау процестерінің дамуы қалыпты жағдайда жүрмесе баланың ой-өрісінің дамуы да кейін қалады. Бала бұл жаста өзін еркін ұстап, өз бетімен әрекет жасап үйрене алмайды, олардың дамуында жол көрсететін, өмірге бейімделуіне жағдай жасайтын адам болу керек. Қандай адамзат баласы болмасын баланың әлеуметтік жағдайына бейімдейтін, үйрететін ата-анасы болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық процестерінің дамыту үшін өткізілген эксперементалдық жұмыс
 Балалардын ойлауын сезімін,еркін зерттеу керек болса, бұл үшін психолог қандай болмасын бір әрекет ұйымдастырады. Мысалы, өзіне тән ережелері бар ойын ұйымдастырылса, сол ойын үстіндегі балалардың психологиялық ерекшеліктері жазылып, кейін оған мұқият талдау жасалынады.Осы зерттеуде оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты ақыл-ой әрекетіндегі сөз бен көрнекіліктің ара қатынасы үнемі өзгеретіндігі, балалардың жасы өсіп, білім қоры молайған сайын олардың ойлауы тереңдеп, жалпыланып қана қоймай, ондағы образдардың біртіндеп толық және мағыналы бола түсетіндігі де байқалған.

Мектепте оқытуға баланың психологиялық дайрлығы - мектепке дейінгі балалық шақ кезеңіндегі психикалық дамудың қорытындыларының бірі. Қазіргі уақытта баланы мектепке дайындау, белгілі бір дағдыларды игеруге бейімдеу заманымыздың көкейкесті мәселелерінің бірі болып отыр.

Ендігі жерде мектеп жасына дейінгі баланың бүкіл өмірін ұйымдастыру, оның денсаулығын нығайту, ақыл-ой, адамгершілік тәрбиесін жетілдіріп, түптеп келгенде мектепке даярлау, тікелей ата-ананың үлесіне тиеді. Мектепке дейінгі ұйымдарда білім сапасын арттыру аса маңызды мәселе, ол үшін жалпы және негізгі жағдайларды жақсарту басты міндет болып табылады. А. Едігенова бойынша баланың бүкіл өмір бойында оның даму үрдісі жүреді. Даму үрдісінде баланың таным белсенділігі арта түседі. 6 жастағы балалар заттарды түсіне, түріне, көлеміне қарап ажырата бастап, олардың құрылысын, пайдалану тәсілдерін білгісі келеді. Күнделікті өмір барысында бала шындық дүниенің құбылыстары мен заттарын анықтай білуге, адам баласының жинақтаған бай тәжірибесін үйренуге талаптанады. Балалардың бір нәрсені құмартып білуге талаптануын таным ынтасы дейді. Балалар өте байқағыш, еліктегіш, әр нәрсеге үңіле қарайды, көп нәрселер оларды ойлантады.
 Балалар әдетте өзіне түсініксіз оқиғалардың, құбылыстардың сырын білуге құмартады. Күн сайын олардың алдында жаңа сұрақтар туады. Сол сұрақтың жауабын олар ересектерден күтеді, өйткені, олардың түсінігінше, ересектердің білмейтіні болмайды. Мұндай ерекше сұрақтар балалардың ақыл-ой еңбегімен шұғылданудағы ниетін, ықыласын сипаттайды. Сондықтан ересек адамдар бала сұрағын жауапсыз қалдырмауға тырысқан жөн. Себебі сұрағына жауап ала алмаған бала келешекте сұрақ қоюдан жасқаншақтайды және бұл баланы дүниені тануына кері әсер етуі әбден мүмкін.В.С. Мухина бойынша мектеп жасына дейiнгi және бастауыш мектеп жасындағы балаларда мiнез-құлық мотивациясы: мiнез-құлықтың саналы регуляциясы күшейедi, мотивтер мен қажеттiлiктер көлемi ұлғаяды, рухани және материалды қажеттiлiктер сферасы кеңейедi, қарым-қатынасқа деген қажеттiлiк, жетiстiкке жету, басқарушылыққа қажеттiлiк сияқты әлеуметтiк қажеттiлiктер нығая түседi. Көп бiлу, басқалардан жоғары болу, өзi жасай алу сияқты қарапайым қажеттiлiктер пайда болады .
 Д.Б. Эльконин пікірінше, мектепке дейінгі кезеңде балалар іс-әрекетінің күрделенуіне жалпы ақыл-ой дамуының ілгеруіне байланысты зейін күшті шоғырланып, тұрақтылыққа ие болады. Мысалы, мектепке дейінгі кезеңдегі кішкентайлар бір ойынды 30-50 минут ойнайтын болса, 5-6 жасқа жеткенде ойынның ұзақтығы 1,5 сағатқа дейін созылады. Мұны ойында адамдардың күрделірек іс-әрекеттері мен қарым-қатынастарының бейнеленуімен және ойынға үнемі енгізілетін жаңа ахуалдардың қолдау табуымен түсіндіруге болады. Балалар суреттерді көргенде, әңгіме, ертегі тыңдағанда зейін тұрақтылығы арта түседі. Мысалы, мектепке дейінгі шақтың соңында суретті көру ұзақтығы екі есе артады, мектепке дейінгі кішкентайға қарағанда алты жасар бала суретті жақсырақ түсінеді, оның өзіне қызықты жақтары мен егжей-тегжейлерін бөліп алады .Бірақ мектепке дейінгі кезеңде зейіннің негізгі өзгеруі баланың алғаш рет өз зейінін меңгере білуінде, оны саналы түрде белгілі заттарға құбылыстарға бағыттай білуінде және кейбір тәсілдерді пайдалана отырып, соларға зейін қоя білуінде. Мектепке дейінгі шақ ішінде өз зейінін ұйымдастыру үшін сөзді пайдалану күрт өседі. Мұны, атап айтқанда, мектепке дейінгі ересектер үлкеннің нұсқауы бойынша тапсырманы орындағанда мектепке дейінгі кішкентайларға қарағанда нұсқауды 10-12 рет жиі қайталады. Сонымен, баланың мінез-құлқын реттеуде сөздің маңызының жалпы өсуіне байланысты мектепке дейінгі шақта ықтиярлық зейін қалыптасады.В.С. Мухина мектепке дейінгі шақта балалар ықтиярлы зейінді меңгере бастаса да, бүкіл мектепке дейінгі балалық шақта ықтиярсыз зейін басым болып қала береді. Балаларға өздері үшін бір текті әрі тартымы шамалы іс-әрекетке зейін қою қиынға түседі,сонымен бірге ойын процесінде немесе әсерлі сезімге бөлерліктей тапсырмаларды шешерде олар едәуір ұзақ уақыт бойы ықыласты болып жүреді. Мектеп жасына дейінгі бала зейінінің ерекшелігі мектепке дейін оқыту ықтиярлы зейінге үнемі күш салуды талап ететін тапсырмалар бойынша құрылуы мүмкін емес себептердің бірі болып саналады. Сабақтарда пайдаланылатын ойын элементтері, іс-әрекеттің нәтижелі түрлері, іс-әрекет формаларын жиі өзгерту балалардың зейінін айтарлықтай жоғары деңгейде ұстауға мүмкіндік береді.Сенсорлық даму, бала заттардың түсін, пішінін, мөлшерін және олардың кеңістіктегі орналасуын айырып қана қоймай, оларды мөлшеріне қарай сәйкестендіріп (үлкен, кіші, аз, көп) анықтай алады.Зейін тікелей қызығушылықпен байланысты (ырықсыз зейін), өйткені қызықты іске бала көңілі тез ауады. Егер 6 жасар бала ойынмен айналысқан болса, ол алаңдамай 2, тіпті 3 сағат ойнай береді. Алайда, бұлай зейінді шоғырландыру – баланың айналысқан нәрсесіне қызығушылығынан туындайды. Балаға зейінін тәрбиелеуде көмектесу қажет. Үлкендер сөз нұсқаулары арқылы баланың зейінін ұйымдастыра алады. Оларға біркелкі жалықтыратын және тартымдылығы аз іс-әрекетпен айналысу өте қиын. Зейіннің бұл ерекшелігі сабақтарда ойын элементтерін енгізуге және іс-әрекет түрлерін жеткілікті ауыстырып отыруға негізгі себеп болып табылады.

Мектеп жасына дейінгі баланың есі негізінен ықтиярсыз сипатта болады. Бұл бала көбіне өзінің алдына бір нәрсені есінде қалдыру үшін саналы мақсаттарды қоймайтындығын көрсетеді. Есте сақтау мен еске түсіру баланың еркі мен санасына байланысты өтеді. Бұл екеуі де іс-әрекет арқылы жүзеге асады әрі іс-әрекеттің сипатына байланысты болады. Бала іс-әрекетте неге зейін қойса, оған не әсер етсе, не қызық болса, соны ғана есінде сақтайды. Заттарды, картиналарды, сөздерді ықтиярсыз есте сақтаудың сапасы, баланың осыларға қаншалықты әсерлі іс-әрекет істеуіне іс-әрекет процесінде оларды егжей-тегжейлі қабылдау, ойластыру, топтастыру қандай дәрежеде өтетіндігіне байланысты. Мысалы, суреттерді жай ғана қарап шыққанда оларды баланың есінде сақтау анағұрлым нашар балады, ал осы суреттерді, өз орындарына, мысалы, бақшаға, ас үйге, балалар бөлмесіне, қораға дәл келетін жеке заттарды қою ұсынылғанда бала оларды есінде жақсы сақтайды. Ықтиярсыз есте сақтау баланың орындайтын қабылдау және іс-әрекеттерінің жанама қосымша нәтижесі болып табылады . Ықтиярлы есте сақтау мен еске түсіруді меңгерудің неғұрлым қолайлы шарттары ойын үстінде жасалады, бала өзіне алған рольді жақсы орындап шығу есте сақтау шарты болған кезде жасалады. Мысалы, сатып алушының ролін алған бала дүкеннен белгілі заттарды сатып алу жөніндегі тапсырманы орындаушы ретіндегі баланың есте сақтайтын сөздерінің саны үлкен адамның тікелей талабы бойынша есінде сақтауға тиісті сөздерден көп болып шығады. Естің ықтиярлы формаларын меңгеру бірнеше кезеңнен тұрады. Олардың біріншісінде әлі қажетті тәсілдерді меңгере алмай тұрып бала есте сақтау мен еске түсіру міндетінің өзін бөле бастайды. Мұнда еске түсіру міндеті бұрын бөлінеді, өйткені бала алдымен дәл еске түсіруді, елестетуді қажет ететін ахуалдарға кездеседі. Бұған дейін ол нені қабылдап, жасағанын көрсететін іс-әрекетті білуі керек. Есте сақтау міндеті еске түсіру тәжірибесінің нәтижесінде пайда болады.В.С. Мухинаның айтуынша, есте сақтау мен еске түсірудің жолдарын бала өз ойынан шығара алмайды. Ондай жолдарды белгілі түрде баланың есіне үлкендер салады. Мысалы, үлкен адам балаға тапсырма бергенде оған осы арада дәл оны қайталап беруді талап етеді. Үлкен адам баладан бір нәрсе сұрағанда, оның еске түсіруіне бағыт береді: «Сосын не болады?», «Жылқыға ұқсас сен тағы қандай жануарларды көрдің?» Тағы сол сияқты. Бала біртіндеп қайталай білуге, түсіне білуге, материалды есте сақтау мақсатында байланыстыра білуге, еске түсіргенде байланыстарды пайдалана білуге үйренеді. Мектеп жасына дейінгі балалардың кейбіреулерінде эйдетикалық ес деп аталатын көру есінің ерекше түрі байқалады. өзінің айқындығы мен дәлдігі жағынан эйдетикалық естің бейнелеріне жуықтайды: бұрын қабылданған бір нәрсені есіне түсірген бала соны көз алдына қайтадан көріп тұрғандай болады. Эйдетикалық ес – жас шағының құбылысы. Мектепке дейінгі жаста осындай есі бар бала, кейінірек, мектепке оқыту кезеңінде, әдетте өзінің бұл қабілеттілігін жоғалтады.Мектепке дейінгі жас – естің қарқынды даму жасы. Ес – бала үшін маңызды оқиғалар мен мәліметтерді жаданда қалдырады және сақтайды.Сондай-ақ мектепке дейінгі балалардың ойлау үрдісіне тоқталсақ, ойлау – тіл дамуы және ғылыми ұғымдарды меңгеру бірлігінде дамиды. Баланың сау психикасының ерекшелігі – танымдық белсенділігі. Ойлау – сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс қатынастарының адам миында жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі. Ақыл-ой жағынан бала қаншалықты пәрменді болса, ол сонша көп сұрақтар қояды және оның сұрақтары соншалықты алуан түрлі болады. Бала заттың бейнесін ғана емес, оның қимыл-қозғалыстары туралы да ойлайды. Бейнелі ойлау – 6 жасар бала ойлауының негізгі түрі. Әрине, ол жекелеген жағдайларға логикалық ойлауды да орындай алады, бірақ та бұл жаста көрнекілікке сүйенген оқыту басымырақ болады. Мұның өзі осы жастағы балалардың естері еріксіз жақсы дамиды. Ерікті естері жаңа ғана қалыптасады. Сондықтан жақсы қабылдап алған заттардың түсін есінде жақсы сақтайды. Көру және есту елестері көрген нәрселердің мазмұнымен байланысты болады.Мектепке түсу балалардың логикалық есін дамытуда үлкен роль атқарады. Оқушылардың есін тәрбиелеуде де мұғалім олардың жас және дара ерекшеліктерін ескере отырып, жұмыс жүргізеді. Кіші мектеп жасындағы балаларды оқу тәсілін өз бетімен таңдап ала алмайтындықтан мұғалім үйге тапсырма бергенде, материалды қалай оқу керектігін балаларға ұдайы ескертуі керек. Бұл жөнінде оқулықтардың бәрінде мәтінді қалай оқу, тапсырманы қалай орындау керектігі айтылған. Бірақ баланың назары кейде бұған жөнді түсе қоймайды. Мұғалім мұны қатты ескерген жөн. Атақты психолог ғалымдары Л.С. Выготский, А.И. Леонтьев, А.С. Запорожец, Л.Д. Венгер, Д.Б. Эльконин, Е.И. Игнатьева, Ю.К. Бабанский, И.Я. Лернер т.б. зерттеушілердің еңбектерінде мектеп жасына дейінгі балалардың жеке басының қалыптасуына әсер ететін әртүрлі іс-әрекеттердің ішіндегі ең маңыздысы шығармашылық белсенділіктің сапалығына назар аударады. Алайда мектепке бару қарсаңында баланың психологиялық даму деңгейінде жекелей өзгешеліктер өсе түседі. Бұл өзгешеліктер мынадан көрінеді: балалар бір-бірінен ақыл-ой, адамгершілік және жекелей дамуымен ажыратылады. Олай болатын болса, балаларға психологиялық қолдау жасау бiлiм беру мекемелерiнi(балабақша, мектеп) ең негiзгi мiндетi болып табылады.

КРУГЛЫЙ СТОЛ

ТАҚЫРЫБЫ: «Баланың балабақшаға бейімделуі»

ТЕМА: «Адаптация ребенка к детскому саду»

Алматы

Баяндама: «Баланың балабақшаға бейімделуі»

2 -3 жастағы балалар үшін балабақшаға бейімделу күрделі құбылыс. Бейімделу уақытында баланың эмоциялық жағдайы көп өзгеріске түседі.

Сондықтан кеңес береміз:

- Үйдегі жағдайды балаңыз келетін топтың күн режимімен бірдей етіп ұйымдастыруға жұмыстаныңыз.

- Балабақшаның тамақтану ас мәзірімен танысып баланың үйдегі тамақтануына балабақшада ішетін тамақтар түрін қосыңыз

- Үйдегі жағдайда баланың өзіне - өзі қызмет етудің алғы шарттарына үйрете беріңіз: жуыну, қолын сүрту, шешіну, өз бетімен тамақтану, тамақ ішкенде қасықты пайдалану, горшокқа сұрану. Киімдері міндетті түрде өзіне ыңғайлы болуы шарт: шалбар не болмаса шорты замоксыз, белдеушесіз.

- Баланың «социалдық көкжиегін» кеңейтіңіз, ауладағы өзімен құрдас балалармен көбірек ойнатыңыз, жолдастарына қонаққа барсын, әжесінде қонуға қалсын т.с.с. Осындай тәжірибе жинақтаған бала өз құрдастары мен үлкендер арасында тез үйренісіп, тіл табысатын болады.

- Баламен жағымды эмоционалдық жағдайлар жасау қажет, ол көбіне ата – ана жағынан болуы қажет, балабақша туралы, оның өзіне керектігін түсіндіріп балаңызды сүйіп, аймалап, жиі оған өз мейіріміңізді көрсетіңіз. Есіңізде болсын Сіз көбірек осындай жылылық білдірсеңіз Сіздің балаңыз балабақшаға тез бейімделеді. Балаңыздың көзінше балабақша туралы өзіңізді толғандыратын мәселені айтудан аулақ болыңыз.

- Бірінші күні балабақшаға серуенге келген дұрыс, тәрбиешімен танысып, балаңызға жаңа достар табуға. Сондай – ақ балаңыздың сүйікті ойыншығын балабақшаға беріп жібергеніңіз абзал.

- Жоспарлаңыз, балабақшаға бірінші келген мезгілінде балаңызды бірінші күні – ақ күн ұзағына қалдырмауды. Балабақшаға жаңадан келген балалар алғашқы аптада 3 – 4 сағат, одан әрі түске дейін, айдың аяғына таман егер тәрбиеші кеңес берсе күні бойына қалдырылады.

- Кейбір балалар үшін аптаның ортасында жүйкесін тоздырмау үшін «демалыс» алуға болады.

- Бейімделу мерзімінде үйде демалыс кезінде баламен көп шұғылдануды қажет етеді, серуен жасау, күн режимін сақтау, эмоциялық жүктемесін түсіру қажет.

- Бала балабақшаға тек ауырмай келуі қажет. ОРЗ, ОРВИ сақтану үшін түрлі витаминдер пайдалану қажет, мұрын қуыстарын оксолин мазмен сылап тұру қажет.

Егер Сіздің балаңыз көпшіл, өз жақындарыңыз бен бірге бөтен адамдарды жатырқамаса, ойын кезінде өздігімен ойнай білсе, мінезі ашық, өз құрдастарымен мейрімді болса балабақшаға келген күннен бастап – ақ үйреніп кететіне сеніңіз. Баланың балабақшаға барлық бейімделу уақытында психологпен балабақшаның медика – педагогикалық қызметі бақылауға алады. Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық ерекшеліктері
 Қазіргі уақытта баланы мектепке дайындау, белгілі бір дағдыларды игеруге бейімдеу заманымыздың көкейкесті мәселелерінің бірі болып отыр. Мектепке дейінгілердің өз-өзіне қызмет ету дағдыларын меңгеруі - өнегелі, жігерлі, дербестік, және табандылық сияқты қасиеттерін тәрбиелеудің тиімді жолы.
 Балаларды мектептегі оқуға бейімдеп, жетілдіруде психологиялық-педагогикалық диагностикаға қатысты негізгі жағдайларды белгілі бір қисынға келтіруге болады:

- Мектепке жетілдіру мен оқуға бейімдеу барысы деңгейінің өлшемдері, оқу бағдарламасындағы оқыту мен тәрбиелеу мақсаттарымен байланысты болып табылады;

- Балаларды мектептегі оқуға және жағдайларға бейімдеуде, педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық іс-әрекеттері, бала тұлғасын дамытудың құрамды бөлігі болуы тиіс;
 - Мектепке жетілдірудегі педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық әрекеттерінің ең бірінші міндеті, балалардың мектептегі оқуға бейімделуі, сынып ұжымы немесе балалар жайлы психологиялық ақпаратты алу болып табылады.
 - Балаларды мектептегі оқуға және жағдайларға бейімдеуде, педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық іс-әрекеттері, бала тұлғасын дамытудың құрамды бөлігі болуы тиіс;
 - Мектепке жетілдірудегі педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық әрекеттерінің ең бірінші міндеті, балалардың мектептегі оқуға бейімделуі, сынып ұжымы немесе балалар жайлы психологиялық ақпаратты алу болып табылады.
 Оқуға бейімделу әрекетін талдау психологиялық диагностиканың қолданылу бөлігін анықтайды. Балаларға психодиагностикалық зерттеулер жүргізгенде, мынандай моральді-этикалық сипаттамасы бар талаптар қойылады, олардың ең негізгілері:

1. Психодиагностикалық зерттеулердің нәтижелері балаларға зиянын келтірмеуі керек.

2. Балаларға диагностикалық зерттеулер, тек балалардың өздерінің және олардың ата-анасының рұқсатымен жүргізілуі тиіс. Балалар мектепке баратын кезге дейінгі уақытта ата-аналар балаларынсыз рұқсат беруіне болады.

3. Ата-ана құқығынан айырылған ата-аналар өз балаларының психологиялық зерттеулерінің нәтижелерінің қорытындысын психолог маманнан білуге болады, сонымен бірге психолог, ата-аналарға өз балаларының психологиясына тиісті білгісі келген сұрақтарына дұрыс және нақты жауапты беруі тиіс.
 4. Психодиагностикалық зерттеудің нәтижесінде анықталған басқа факторлардан баланың тағдырын, яғни мектептегі оқуға бейімделуі мен тәрбие мүмкіндігін, ата-аналар мен психолог-педагогтардың пікірінсіз шешілмеуі тиіс.
 5. Мектепке дейінгі мекемелер мен мектепте қызмет атқаратын психологтар психодиагностикалық жұмыстарды тәрбиешілер мен мұғалімдермен бірге тығыз байланыста болып атқаруы қажет.
 Психодиагностикалық әдістердің көпшілігі мектепке баратын балалардың түсінігіне байланысты психологиясы мен физикалық жағынан сау балалардың, зерттелініп отырған қасиеттер дамуының орта деңгейін сипаттайды және осындай зерттеулердің нәтижелерінен ауытқуы бар балалардың да қасиеттерінің даму деңгейі де анықталады. Егер оның жеке көрсеткіштері нормадан жоғары болса, онда осы бала өзінің дамуы жағынан құрдастарынан жоғары болады, ал керісінше, егер оның жеке мәліметтері нормадан төмен болса онда құрдастарынан қалып қояды. Психодиагностикада балалардың мектептегі оқуға қабілеттілігіне байланысты жүргізілетін эксперименттердің қиыншылығының ең бір негізгі себебі, баланың белгілі
 қабілеттерін психологтар тапсырма беру кезінде, осы тапсырманы орындауы оның

қабілеттілігіне ғана байланысты болмайды, сонымен бірге, мотивацияға, мектептегі оқуға
 бейімделіп, қалыптасуына және дағдыларына байланысты.

Мектепке баратын балаларды зерттеу үстінде ғылыми-зерттеу жұмыстарына барлық
 әдістерді қолдануға болады. Бірақ, кейбіреулері өте күрделі және арнайы бір құралдарды
 қажет ететіндері де кездеседі. Сондықтан практикада салыстырмалы жеңіл тесттерді сұрақнамаларды, бақылауды, құжаттарды талдауды және психодиагностикалық эксперименттерді қолданады.

Интеллектуалды тестте қоршаған ортаның әсерін ескеру қажет. Көптеген жеке
 тесттерде, баланың жеке қасиеттерін анықтау үшін қарастырылып зерттелг ен. Жаңа
 шарттарға бейімделу тесттің ең қажетті талабы. Белгілі бір жасқа арналған тесттер басқа
 жастағы балаларға қолдануға болмайды. Балаларды мектептегі жағдайға жетілдіріп, оқуға бейімделу мәселелеріне байланысты психологтар мен педагогтардың көп жағдайларда ынтымақтастығы көрінеді, әсіресе мектеп практикасында психологиялық міндеттерді шешу маңызды жағдайда болады.
 Мектепке қабылданар баланың психологиялық даярлық деңгейін тексеру; диагноз қою;
 дамыту жолдарын белгілеу – қысқа мерзімдік диагностикалық шара болып табылады. Осы
 даярлық диагностика мазмұнын үнемі жаңа ізденістермен жетілдіріп отыру – теорияның
 жемісі. Сондықтан да мектепке психологиялық даярлықты анықтау мазмұнын теориялық
 ғылым, тәжірибелік іс-әрекет ретінде қарастырады.

- мектеп жасына дейінгі балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін зерттеу.

- мектеп жасына дейінгі балаларда танымдық процестерінің денгейлерінің диагностикасы.

- баланы мектепке дайындаудың тиімді әдіс-тәсілдерін қолданудың психологиялық мүнкіндіктерін айқындау.
 Зерттеу әдістері-танымдық процестерді зерттеуге арналған стандартты әдістер комплексі:

- түрлі әңгіме әдістерін қолдану.

- шағын тестік тапсырмалар.

Мектепке дейінгі балалық шақта (үштен жеті жасқа дейін) организімнің қарқынды жетілуі жалғаса түседі. Жалпы өсумен қатар ткандар мен мүшелердің анатомиялық қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің сүйектеніп, бұлшық еттердің сомдануының, тыныс алу, қан айналу мүшелерінің дамуының үлкен маңызы бар. Ми салмағы 1110 грамнан 1350 грамға дейін өседі. Үлкен ми сыңарлары қабықтарының реттегіш ролі мен оның ми қабығы астындағы орталықтарды бақылуы арта түседі. Шартты рефлекстердің пайда болу жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды. Дене дамуы баланың дербестігінің арта түсуі үшін, тәрбие мен оқыту процесінде қоғамдық тәжірибенің жаңа формалары игеруі үшін қолайлы жағдайлар жасайды.
 П.П.Блонский өзінің педалогиялық-бағдарлану концепциясында баланың үлгермеушілігі, мектептегі сәтсіздіктерін оның жүріс-тұрыстарынан емес, әуелі семья жағдайына, әлуметтік экономикалық мәселелерінен қарау керек деп тұжырымдаған.

Егер сөйлеу, ойлау, қабылдау процестерінің дамуы қалыпты жағдайда жүрмесе баланың ой-өрісінің дамуы да кейін қалады. Бала бұл жаста өзін еркін ұстап, өз бетімен әрекет жасап үйрене алмайды, олардың дамуында жол көрсететін, өмірге бейімделуіне жағдай жасайтын адам болу керек. Қандай адамзат баласы болмасын баланың әлеуметтік жағдайына бейімдейтін, үйрететін ата-анасы болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық процестерінің дамыту үшін өткізілген эксперементалдық жұмыс
 Балалардын ойлауын сезімін,еркін зерттеу керек болса, бұл үшін психолог қандай болмасын бір әрекет ұйымдастырады. Мысалы, өзіне тән ережелері бар ойын ұйымдастырылса, сол ойын үстіндегі балалардың психологиялық ерекшеліктері жазылып, кейін оған мұқият талдау жасалынады.Осы зерттеуде оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты ақыл-ой әрекетіндегі сөз бен көрнекіліктің ара қатынасы үнемі өзгеретіндігі, балалардың жасы өсіп, білім қоры молайған сайын олардың ойлауы тереңдеп, жалпыланып қана қоймай, ондағы образдардың біртіндеп толық және мағыналы бола түсетіндігі де байқалған.

Мектепте оқытуға баланың психологиялық дайрлығы - мектепке дейінгі балалық шақ кезеңіндегі психикалық дамудың қорытындыларының бірі. Қазіргі уақытта баланы мектепке дайындау, белгілі бір дағдыларды игеруге бейімдеу заманымыздың көкейкесті мәселелерінің бірі болып отыр.

Ендігі жерде мектеп жасына дейінгі баланың бүкіл өмірін ұйымдастыру, оның денсаулығын нығайту, ақыл-ой, адамгершілік тәрбиесін жетілдіріп, түптеп келгенде мектепке даярлау, тікелей ата-ананың үлесіне тиеді. Мектепке дейінгі ұйымдарда білім сапасын арттыру аса маңызды мәселе, ол үшін жалпы және негізгі жағдайларды жақсарту басты міндет болып табылады. А. Едігенова бойынша баланың бүкіл өмір бойында оның даму үрдісі жүреді. Даму үрдісінде баланың таным белсенділігі арта түседі. 6 жастағы балалар заттарды түсіне, түріне, көлеміне қарап ажырата бастап, олардың құрылысын, пайдалану тәсілдерін білгісі келеді. Күнделікті өмір барысында бала шындық дүниенің құбылыстары мен заттарын анықтай білуге, адам баласының жинақтаған бай тәжірибесін үйренуге талаптанады. Балалардың бір нәрсені құмартып білуге талаптануын таным ынтасы дейді. Балалар өте байқағыш, еліктегіш, әр нәрсеге үңіле қарайды, көп нәрселер оларды ойлантады.
 Балалар әдетте өзіне түсініксіз оқиғалардың, құбылыстардың сырын білуге құмартады. Күн сайын олардың алдында жаңа сұрақтар туады. Сол сұрақтың жауабын олар ересектерден күтеді, өйткені, олардың түсінігінше, ересектердің білмейтіні болмайды. Мұндай ерекше сұрақтар балалардың ақыл-ой еңбегімен шұғылданудағы ниетін, ықыласын сипаттайды. Сондықтан ересек адамдар бала сұрағын жауапсыз қалдырмауға тырысқан жөн. Себебі сұрағына жауап ала алмаған бала келешекте сұрақ қоюдан жасқаншақтайды және бұл баланы дүниені тануына кері әсер етуі әбден мүмкін.В.С. Мухина бойынша мектеп жасына дейiнгi және бастауыш мектеп жасындағы балаларда мiнез-құлық мотивациясы: мiнез-құлықтың саналы регуляциясы күшейедi, мотивтер мен қажеттiлiктер көлемi ұлғаяды, рухани және материалды қажеттiлiктер сферасы кеңейедi, қарым-қатынасқа деген қажеттiлiк, жетiстiкке жету, басқарушылыққа қажеттiлiк сияқты әлеуметтiк қажеттiлiктер нығая түседi. Көп бiлу, басқалардан жоғары болу, өзi жасай алу сияқты қарапайым қажеттiлiктер пайда болады .
 Д.Б. Эльконин пікірінше, мектепке дейінгі кезеңде балалар іс-әрекетінің күрделенуіне жалпы ақыл-ой дамуының ілгеруіне байланысты зейін күшті шоғырланып, тұрақтылыққа ие болады. Мысалы, мектепке дейінгі кезеңдегі кішкентайлар бір ойынды 30-50 минут ойнайтын болса, 5-6 жасқа жеткенде ойынның ұзақтығы 1,5 сағатқа дейін созылады. Мұны ойында адамдардың күрделірек іс-әрекеттері мен қарым-қатынастарының бейнеленуімен және ойынға үнемі енгізілетін жаңа ахуалдардың қолдау табуымен түсіндіруге болады. Балалар суреттерді көргенде, әңгіме, ертегі тыңдағанда зейін тұрақтылығы арта түседі. Мысалы, мектепке дейінгі шақтың соңында суретті көру ұзақтығы екі есе артады, мектепке дейінгі кішкентайға қарағанда алты жасар бала суретті жақсырақ түсінеді, оның өзіне қызықты жақтары мен егжей-тегжейлерін бөліп алады .Бірақ мектепке дейінгі кезеңде зейіннің негізгі өзгеруі баланың алғаш рет өз зейінін меңгере білуінде, оны саналы түрде белгілі заттарға құбылыстарға бағыттай білуінде және кейбір тәсілдерді пайдалана отырып, соларға зейін қоя білуінде. Мектепке дейінгі шақ ішінде өз зейінін ұйымдастыру үшін сөзді пайдалану күрт өседі. Мұны, атап айтқанда, мектепке дейінгі ересектер үлкеннің нұсқауы бойынша тапсырманы орындағанда мектепке дейінгі кішкентайларға қарағанда нұсқауды 10-12 рет жиі қайталады. Сонымен, баланың мінез-құлқын реттеуде сөздің маңызының жалпы өсуіне байланысты мектепке дейінгі шақта ықтиярлық зейін қалыптасады.В.С. Мухина мектепке дейінгі шақта балалар ықтиярлы зейінді меңгере бастаса да, бүкіл мектепке дейінгі балалық шақта ықтиярсыз зейін басым болып қала береді. Балаларға өздері үшін бір текті әрі тартымы шамалы іс-әрекетке зейін қою қиынға түседі,сонымен бірге ойын процесінде немесе әсерлі сезімге бөлерліктей тапсырмаларды шешерде олар едәуір ұзақ уақыт бойы ықыласты болып жүреді. Мектеп жасына дейінгі бала зейінінің ерекшелігі мектепке дейін оқыту ықтиярлы зейінге үнемі күш салуды талап ететін тапсырмалар бойынша құрылуы мүмкін емес себептердің бірі болып саналады. Сабақтарда пайдаланылатын ойын элементтері, іс-әрекеттің нәтижелі түрлері, іс-әрекет формаларын жиі өзгерту балалардың зейінін айтарлықтай жоғары деңгейде ұстауға мүмкіндік береді.Сенсорлық даму, бала заттардың түсін, пішінін, мөлшерін және олардың кеңістіктегі орналасуын айырып қана қоймай, оларды мөлшеріне қарай сәйкестендіріп (үлкен, кіші, аз, көп) анықтай алады.Зейін тікелей қызығушылықпен байланысты (ырықсыз зейін), өйткені қызықты іске бала көңілі тез ауады. Егер 6 жасар бала ойынмен айналысқан болса, ол алаңдамай 2, тіпті 3 сағат ойнай береді. Алайда, бұлай зейінді шоғырландыру – баланың айналысқан нәрсесіне қызығушылығынан туындайды. Балаға зейінін тәрбиелеуде көмектесу қажет. Үлкендер сөз нұсқаулары арқылы баланың зейінін ұйымдастыра алады. Оларға біркелкі жалықтыратын және тартымдылығы аз іс-әрекетпен айналысу өте қиын. Зейіннің бұл ерекшелігі сабақтарда ойын элементтерін енгізуге және іс-әрекет түрлерін жеткілікті ауыстырып отыруға негізгі себеп болып табылады.

Мектеп жасына дейінгі баланың есі негізінен ықтиярсыз сипатта болады. Бұл бала көбіне өзінің алдына бір нәрсені есінде қалдыру үшін саналы мақсаттарды қоймайтындығын көрсетеді. Есте сақтау мен еске түсіру баланың еркі мен санасына байланысты өтеді. Бұл екеуі де іс-әрекет арқылы жүзеге асады әрі іс-әрекеттің сипатына байланысты болады. Бала іс-әрекетте неге зейін қойса, оған не әсер етсе, не қызық болса, соны ғана есінде сақтайды. Заттарды, картиналарды, сөздерді ықтиярсыз есте сақтаудың сапасы, баланың осыларға қаншалықты әсерлі іс-әрекет істеуіне іс-әрекет процесінде оларды егжей-тегжейлі қабылдау, ойластыру, топтастыру қандай дәрежеде өтетіндігіне байланысты. Мысалы, суреттерді жай ғана қарап шыққанда оларды баланың есінде сақтау анағұрлым нашар балады, ал осы суреттерді, өз орындарына, мысалы, бақшаға, ас үйге, балалар бөлмесіне, қораға дәл келетін жеке заттарды қою ұсынылғанда бала оларды есінде жақсы сақтайды. Ықтиярсыз есте сақтау баланың орындайтын қабылдау және іс-әрекеттерінің жанама қосымша нәтижесі болып табылады . Ықтиярлы есте сақтау мен еске түсіруді меңгерудің неғұрлым қолайлы шарттары ойын үстінде жасалады, бала өзіне алған рольді жақсы орындап шығу есте сақтау шарты болған кезде жасалады. Мысалы, сатып алушының ролін алған бала дүкеннен белгілі заттарды сатып алу жөніндегі тапсырманы орындаушы ретіндегі баланың есте сақтайтын сөздерінің саны үлкен адамның тікелей талабы бойынша есінде сақтауға тиісті сөздерден көп болып шығады. Естің ықтиярлы формаларын меңгеру бірнеше кезеңнен тұрады. Олардың біріншісінде әлі қажетті тәсілдерді меңгере алмай тұрып бала есте сақтау мен еске түсіру міндетінің өзін бөле бастайды. Мұнда еске түсіру міндеті бұрын бөлінеді, өйткені бала алдымен дәл еске түсіруді, елестетуді қажет ететін ахуалдарға кездеседі. Бұған дейін ол нені қабылдап, жасағанын көрсететін іс-әрекетті білуі керек. Есте сақтау міндеті еске түсіру тәжірибесінің нәтижесінде пайда болады.В.С. Мухинаның айтуынша, есте сақтау мен еске түсірудің жолдарын бала өз ойынан шығара алмайды. Ондай жолдарды белгілі түрде баланың есіне үлкендер салады. Мысалы, үлкен адам балаға тапсырма бергенде оған осы арада дәл оны қайталап беруді талап етеді. Үлкен адам баладан бір нәрсе сұрағанда, оның еске түсіруіне бағыт береді: «Сосын не болады?», «Жылқыға ұқсас сен тағы қандай жануарларды көрдің?» Тағы сол сияқты. Бала біртіндеп қайталай білуге, түсіне білуге, материалды есте сақтау мақсатында байланыстыра білуге, еске түсіргенде байланыстарды пайдалана білуге үйренеді. Мектеп жасына дейінгі балалардың кейбіреулерінде эйдетикалық ес деп аталатын көру есінің ерекше түрі байқалады. өзінің айқындығы мен дәлдігі жағынан эйдетикалық естің бейнелеріне жуықтайды: бұрын қабылданған бір нәрсені есіне түсірген бала соны көз алдына қайтадан көріп тұрғандай болады. Эйдетикалық ес – жас шағының құбылысы. Мектепке дейінгі жаста осындай есі бар бала, кейінірек, мектепке оқыту кезеңінде, әдетте өзінің бұл қабілеттілігін жоғалтады.Мектепке дейінгі жас – естің қарқынды даму жасы. Ес – бала үшін маңызды оқиғалар мен мәліметтерді жаданда қалдырады және сақтайды.Сондай-ақ мектепке дейінгі балалардың ойлау үрдісіне тоқталсақ, ойлау – тіл дамуы және ғылыми ұғымдарды меңгеру бірлігінде дамиды. Баланың сау психикасының ерекшелігі – танымдық белсенділігі. Ойлау – сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс қатынастарының адам миында жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі. Ақыл-ой жағынан бала қаншалықты пәрменді болса, ол сонша көп сұрақтар қояды және оның сұрақтары соншалықты алуан түрлі болады. Бала заттың бейнесін ғана емес, оның қимыл-қозғалыстары туралы да ойлайды. Бейнелі ойлау – 6 жасар бала ойлауының негізгі түрі. Әрине, ол жекелеген жағдайларға логикалық ойлауды да орындай алады, бірақ та бұл жаста көрнекілікке сүйенген оқыту басымырақ болады. Мұның өзі осы жастағы балалардың естері еріксіз жақсы дамиды. Ерікті естері жаңа ғана қалыптасады. Сондықтан жақсы қабылдап алған заттардың түсін есінде жақсы сақтайды. Көру және есту елестері көрген нәрселердің мазмұнымен байланысты болады.Мектепке түсу балалардың логикалық есін дамытуда үлкен роль атқарады. Оқушылардың есін тәрбиелеуде де мұғалім олардың жас және дара ерекшеліктерін ескере отырып, жұмыс жүргізеді. Кіші мектеп жасындағы балаларды оқу тәсілін өз бетімен таңдап ала алмайтындықтан мұғалім үйге тапсырма бергенде, материалды қалай оқу керектігін балаларға ұдайы ескертуі керек. Бұл жөнінде оқулықтардың бәрінде мәтінді қалай оқу, тапсырманы қалай орындау керектігі айтылған. Бірақ баланың назары кейде бұған жөнді түсе қоймайды. Мұғалім мұны қатты ескерген жөн. Атақты психолог ғалымдары Л.С. Выготский, А.И. Леонтьев, А.С. Запорожец, Л.Д. Венгер, Д.Б. Эльконин, Е.И. Игнатьева, Ю.К. Бабанский, И.Я. Лернер т.б. зерттеушілердің еңбектерінде мектеп жасына дейінгі балалардың жеке басының қалыптасуына әсер ететін әртүрлі іс-әрекеттердің ішіндегі ең маңыздысы шығармашылық белсенділіктің сапалығына назар аударады. Алайда мектепке бару қарсаңында баланың психологиялық даму деңгейінде жекелей өзгешеліктер өсе түседі. Бұл өзгешеліктер мынадан көрінеді: балалар бір-бірінен ақыл-ой, адамгершілік және жекелей дамуымен ажыратылады. Олай болатын болса, балаларға психологиялық қолдау жасау бiлiм беру мекемелерiнi(балабақша, мектеп) ең негiзгi мiндетi болып табылады.